تعریف اوراق مضاربه

اوراق اجاره: یکی از رایج ترین انواع صکوک، صکوک اجاره است. موارد کاربرد صکوک اجاره در تامین مالی پروژه های توسعه ای و خرید دارایی های فیزیکی نظیر ساختمان، ماشین آلات و تجهیزات است. در این نوع اوراق، سرمایه گذار می تواند در مقاطع زمانی معین، سود حاصل از سرمایه گذاری خود را دریافت کند.

کتاب صکوک(اوراق بهادار اسلامی) و ترویج بانکداری بدون ربا

insta

یکی از مهم‌ترین ابزارهای مالی بازارهای پول و سرمایه در اقتصاد سرمایه‌داری‌، اوراق قرضه است. تأمین مالی شرکت‌ها‌، کاهش کسری بودجه وزارت خانه‌ها و شهرداری‌ها در اجرای طرح‌های ملی و عمرانی و نیز اجرای سیاست‌های پولی از طریق عملیات بازار‌، بخشی از کاربردهای این ابزار محسوب می‌گردد.

ماهیت ربوی این ابزار چالش مهمی برای بازارهای پول و سرمایه کشورهای اسلامی به وجود آورده بود. و خلاء حاصل از حذف اوراق قرضه‌، متفکران مسلمان را بر آن داشت تا با مراجعه به آموزه‌های اقتصادی اسلام‌، به طراحی ابزارهای مالی اسلامی(صکوک) روی آورند. در نتیجه یکی از نوآوری‌های دهه اخیر در عرصه بحث‌های پولی و مالی اسلامی‌، انتشار اوراق بهادار اسلامی به اسم صکوک است. این اوراق که به طور عمده برای تأمین مالی دولت‌، سازمان‌های وابسته به دولت و بنگاه‌های اقتصادی منتشر می‌شوند بر اساس عقدهای اسلامی طراحی شده اند و جایگزین مناسبی به جای اوراق بهادار ربوی به ویژه اوراق قرضه شمرده می‌شوند.

و هدف از تألیف این کتاب آشنایی هرچه بیشتر سرمایه‌گذاران‌، مسئولان و صاحبان کسب و کارهای دولتی و غیر دولتی(چه در مقیاس بزرگ و چه در مقیاس کوچک)‌‌، و همچنین دانشجویان و کلیه آینده سازان این مرز و بوم اسلامی با انواع‌‌، مزایا و ویزگی‌های مختلف و اصول و مبانی شرعی اوراق‌ها‌ی بهادار اسلامی(صکوک)‌‌، و با امید به ترویج روز افزون این فرهنگ و روش کسب سود اسلامی و بانکداری بدون ربا در میان همه جوامع اسلامی و به ویژه کشور اسلامی‌مان ایران سرفراز‌‌، بوده است.

سپیده امامقلی

کارشناس ارشد مدیریت بازرگانی

فهرست

پیشگفتار
فصل اول: کلیات
مقدمه
تبدیل دارایی‌ها به اوراق بهادار
تاریخچه انتشار صکوک
تعریف صکوک
تفاوت‌های صکوک با اوراق قرضه
وجوه اشتراک صکوک با اوراق قرضه
مزایای انتشار اوراق صکوک
ریسک اوراق صکوک
1- ریسک از بین رفتن دارایی‌ها
2- ریسک نرخ سود
3- ریسک تعریف اوراق مضاربه کاهش قیمت دارایی
فصل دوم: انواع صکوک
انواع صکوک
صکوک اجاره
انواع اجاره
تعریف ورق اجاره
روش کار در اوراق اجاره

عناصر اصلی اوراق اجاره
کاربرد اوراق اجاره
مراحل انتشار
آثار و کارکردهای اقتصادی اوراق اجاره
تاریخ انتشار اوراق اجاره در ایران
صکوک سلم( یا صکوک سلف)
کاربرد‌های صکوک سلف
مدل عملیاتی اوراق سلف (پیشنهادی برای ایران)
صکوک استصناع ( یا عقد استصناع )
انتشار صکوک استصناع‌‌
تشکیل صکوک استصناع
صکوک مرابحه
ارکان اوراق مرابحه
انواع اوراق مرابحه
روابط حقوقی اوراق مرابحه شرکت‌های تجاری
روابط حقوقی اوراق مرابحه رهنی
صکوک مضاربه
اوراق مضاربه
ماهیت اوراق مضاربه

عنصرهای اصلی اوراق مضاربه
گردش مالی و روابط حقوقی اوراق مضاربه خاص
گردش مالی و روابط حقوقی اوراق مضاربه عام با سررسید
گردش مالی و روابط حقوقی اوراق مضاربه عام بدون سررسید
صکوک مشارکت
مراحل انتشار
تاریخچه‌ی انتشار اوراق مشارکت در ایران
فصل سوم: مبانی شرعی اوراق بهادار اسلامی(صکوک)
اثرهای انتشار اوراق بهادار اسلامی
زیرساخت‌های لازم برای توسعه‌ی بازار صکوک
پیوست
دنیای اقتصاد
منابع
الف)منابع فارسی
ب)منابع انگلیسی

وب سایت فرشید بهارلو

Strategic Business Development & Marketing Management

انواع اوراق بهادار اسلامی

امروزه اندیشمندان مالی اسلامی با استفاده از عقود اسلامی و ظرفیت های علم فقه؛ توانسته اند متناسب با نیازهای مالی جوامع اسلامی گونه های مختلفی از اوراق بهادار اسلامی(صُکوک) را طراحی کنند.

۱- اوراق اجاره : اوراق بهاداری است که بر اساس عقد اجاره منتشر می شود و نشاندهنده مالکیت مشاع دارندگان آن، در دارایی مبنای انتشار اوراق است که اجاره داده می شود.

اوراق اجاره به انواع مختلفی چون : اوراق اجاره به منظور تامین مالی تهیه دارایی، اوراق اجاره به منظور تامین نقدینگی، اوراق اجاره جهت تشکیل سرمایه شرکت های لیزینگ و اوراق اجاره به منظور تبدیل دارایی های اجاره ای به اوراق بهادار تقسیم می گردد.

۲- اوراق مرابحه : (فروش اقساطی) اوراق بهاداری است که دارندگان آن به صورت مشاع مالک دارایی مالی هستند. این اوراق بازدهی ثابت داشته و قابل خرید و فروش در بازار ثانویه را دارا می باشند. یکی از کاربردهای مهم اوراق مرابحه برای تبدیل کردن تسهیلات بانک ها و شرکت های لیزینگ به اوراق بهادار می باشد.

اوراق مرابحه به انواع مختلفی چون : اوراق مرابحه جهت خرید دارایی، اوراق مرابحه جهت تهیه نقدینگی، اوراق مرابحه جهت تشکیل سرمایه شرکت های تجاری و اوراق مرابحه رهنی تقسیم می گردد.

۳- اوراق رهنی : اوراق بهادار به پشتوانه وام های رهنی را در ایران اختصارا اوراق رهنی می نامند. بانك‌هاي خرده‌فروش اعطا‌كننده تسهيلات رهني (وام‌هاي بلندمدت خريد مسكن) مي‌توانند با فروش اين تسهيلات به سرمايه‌گذاران بازار سرمايه، منابع جديد تجهيز و تسهيلات اضافي اعطا كنند.

اوراق رهنی به انواع مختلفی چون : اوراق رهنی (مرابحه یا فروش اقساطی) و اوراق رهنی(اجاره به شرط تملیک) تقسیم می گردد.

۴- اوراق استصناع : اوراق بهاداری است که بر مبنای سفارش ساخت تنظیم می گردد. وزارتخانه ها، شهرداری ها، شرکت های دولتی و خصوصی که در صدد احداث یا توسعه پروژه خاص و بزرگی هستند و اعتبار مالی لازم برای انجام آن را به صورت نقد ندارند، می توانند با استفاده از اوراق بهادار استصناع، به احداث پروژه اقدام کنند و قیمت آن را از طریق زمان بندی معینی از محل بودجه سالانه یا از طریق واگذاری واحد های ساخته شده به تدریج بپردازند.

اوراق استصناع به انواع محتلفی چون : استصناع موازی و استصناع و اجاره به شرط تملیک تقسیم می گردد.

۵- اوراق مضاربه : اوراق بهاداری است که بر اساس عقد مضاربه (تجارت با سرمایه دیگری) طراحی می شود. ناشر اوراق مضاربه با واگذاری اوراق، وجوه متقاضیان اوراق را جمع آوری کرده و به عنوان مضاربه در اختیار بانی قرار می دهد. و بانی با سرمایه جمع شده تجارت کرده و از سود تجارت به نسبت های مشخص شده به خود و صاحبان اوراق پرداخت می نماید.

اوراق مضاربه به انواع مختلفی چون : اوراق مضاربه خاص، اوراق مضاربه عام با سررسید و اوراق مضاربه عام بدون سر رسید تقسیم می گردد.

۶- اوراق جعاله : اوراق بهاداری است که بر اساس عقد جعاله (پاداشی که به عامل عمل دهند) طراحی می شوند. ناشر اوراق جعاله با واگذاری اوراق، وجوه تعریف اوراق مضاربه متقاضیان اوراق را جمع آوری کرده، به عنوان وکیل، خدمات موضوع اوراق را تهیه نموده، در قالب جعاله دومی در اختیار بانی قرار می دهد.

اوراق جعاله کاربردهای متنوعی دارد و در صنعت گردشگری می توان با استفاده از این ابزار مالی به رشد و رونق چشمگیری دست یافت، برخی از انواع اوراق جعاله در صنعت گردشگری عبارتند از : اوراق جعاله برای تعمیرهای اساسی، اوراق جعاله احداث و واگذاری و اوراق جعاله احداث و تبدیل به سهام.

تهیه : فرشید بهارلو

منبع : بازار سرمایه اسلامی – نوشته: سید عباس موسویان

اوراق بهادار اسلامی

انواع صُکوک

بانکداری اسلامی

بانکداری بدون ربا

تفاوت اوراق قرضه و صُکوک

در ادبیات مالی متعارف کشورهای غیر اسلامی، ابزاری به نام اوراق قرضه Bond وجود دارد. اوراق قرضه، اوراقی است که مبتنی بر عقد قرض طراحی شده و دارنده آن سودی را مازاد بر قرض دریافت می کند. در بسیاری از کشورهای دنیا وقتی یک شرکت سهامی یا دولت قصد دارد از مردم وام بلند مدت بگیرد، معمولا با انتشار ورقه قرضه این کار را انجام می دهد.

ورق قرضه ورقه بهادار قابل معامله ای است که معرف مبلغی وام با بهره می باشد که در زمان یا زمان های معینی در آینده به دارنده ورقه مسترد می شود. به عبارت دیگر ورق قرضه یک سند بدهکاری محسوب می شود که وام گیرنده به وام دهنده می دهد. اوراق قرضه عموما دارای کوپن بهره اند که در فواصل زمانی معین قابل پرداخت است.

استفاده از این ابزار در اقتصاد اسلامی ربوی محسوب شده و مجاز نمی باشد. بنابراین در بازار سرمایه اسلامی چنین ابزاری استفاده نمی شود.

اوراق بهادار نظام اسلامی(صُکوک)

نظام مالی اسلامی همانند نظام مالی مرسوم در کشورهای غیر اسلامی، از سه رکن اصلی تشکیل شده است. این ارکان شامل بازارهای مالی، نهادهای مالی و ابزارهای مالی هستند با این تفاوت که در نظام مالی اسلامی این سه رکن در یک بستر قانونی و حقوقی مبتنی بر شریعت اسلام فعالیت می کنند.

نظام مالی اسلامی به دنبال آن است که علاوه بر تخصیص بهینه منابع که هدف مشترک هر نظام مالی است به اهداف والاتری همانند رعایت مسائل اخلاقی، توجه به مسائل اجتماعی و رعایت اصول مذهبی دست یابد که چنین رویکردی منجر به گسترش عدالت خواهد شد.

ابزارهای مالی اسلامی (صُکوک)، اوراق بهادار با ارزش مالی یکسان و قابل معامله در بازارهای مالی هستند که بر پایهٔ یکی از قراردادهای مورد تأیید اسلام طراحی شده‌اند و دارندگان اوراق به صورت مشاع مالک یک یا مجموعهای از داراییها و منافع حاصل از آن‌ها می‌باشند.

عمده ترین تفاوت های اوراق قرضه و اوراق صُکوک :

۱- صُکوک بیانگر مالکیت یک دارایی مشخص است در حالی که اوراق قرضه فقط حاکی از تعهد بدهی هستند. یعنی رابطهٔ بین صادرکننده و خریدار اوراق قرضه رابطه وام‌دهنده و وام‌گیرنده است که نرخ بهرهٔ وام هم ثابت است و این همان رباست. ۲- دارایی موضوع انتشار اوراق صُکوک از نظر شرعی باید مجاز و صحیح باشد. در حالی‌که در اوراق قرضه دارایی‌هایی که از نظر اسلام پذیرفته نیست نیز می‌تواند پشتوانه اوراق قرار بگیرد. ۳- اعتبار اوراق قرضه به اعتبار صادرکننده یا ناشر آن وابسته است و با آن سنجیده می‌شود در حالی که اعتبار صُکوک به ناشر بستگی ندارد بلکه به ارزش دارایی پشتوانه بستگی دارد. ۴- فروش صُکوک در بازار ثانویه، فروش مالکیت یک دارایی است اما فروش اوراق قرضه فروش بدهی است. ۵- در صُکوک امکان افزایش اصل دارایی و در نتیجه ارزش خود ورقه صُکوک وجود دارد در حالی‌که اصل بدهی در اوراق قرضه قابلیت افزایش ندارد.

نوشته : فرشید بهارلو

منابع: کتاب بازار سرمایه اسلامی – نوشته سید عباس موسویان / ویکی پدیا/ sukuk.ir

آشنایی با اوراق بدهی

فاینوترند

بخشی از افراد جامعه که از توان مالی ضعیف‌تری برخودراند، معمولا برای خرید مسکن و خودرو و… نیازمند دریافت تسهیلات می‌باشند. دولت و شرکت‌ها نیز در مواردی که نیازمند مبالغ بالا برای تامین مالی باشند بطوریکه این امر از طریق دریافت تسهیلات بانکی میسر نباشد، اقدام یه انتشار اوراق بدهی می‌کنند که یکی از روش‌های تامین مالی است.

اوراق بدهی چیست؟

یکی از انواع اوراق بهادار است که جهت تامین مالی نهادهای اقتصادی، منتشر می‌شود. در واقع نوعی وام محسوب می‌شود که پرداخت‌کننده، به عنوان خریدار اوراق و دریافت‌کننده به عنوان ناشر اوراق شناخته می‌شود.

همانطور که اشاره شد، این اوراق توسط دولت و شرکت‌ها جهت تامین مالی منتشر می‌شود. در واقع دولت با انتشار این اوراق جهت اجرای پروژه‌ها و یا جبران کسری بودجه، از خریداران اوراق نوعی وام دریافت می‌نماید.

معمولا این اوراق از سود ثابت برخوردار بوده لذا این امر موجب کاهش ریسک سرمایه ‌ گذاری برای خریداران اوراق می‌شود.

این اوراق معمولا توسط دولت منتشر شده و از آنجا که پرداخت اعتبار اصلی و سود دوره‌ای توسط دولت ضمانت می‌شود، ریسک سرمایه‌گذاری را برای خریداران اوراق کاهش می‌دهد.

خریداران این اوراق هیچ گونه حق مالکیتی در سرمایه شرکت نداشته و تنها بعنوان طلبکار شناخته می‌شوند.

نکته مهم دیگر در رابطه با اوراق بدهی این است که لزوما ناشر این اوراق با بانی یکی نبوده و گاها ناشر، این اوراق را جهت تامین مالی نهاد دیگر(بانی) منتشر می‌کند.

اوراق صكوك اسلامی (فرابورس) و كاربرد آنها در طرح های نوآورانه (قسمت سوم)

در قسمت قبلی ارکان انتشار صکوک بیان شد، در ادامه این بخش از مقاله به معرفی انواع صکوک و کاربردهای آن می پردازیم. اوراق صکوک به دو دسته غیر انتفاعی و انتفاعی طبقه بندی می شود.

از جمله پرکاربردترین انواع صکوک، صکوک اجاره و مرابحه است که بازدهی سود آنها به صورت معین بوده و در گروه ابزارهای مالی انتفاعی قرار می گیرند.

انواع صکوک

ابزارهای مالی غیر انتفاعی:

اوراق قرض الحسنه: براساس قرارداد قرض بدون بهره منتشر می شود، ناشر اوراق به میزان ارزش اسمی آنها از دارندگان اوراق استقراض می کند و به همان مقدار بدهکار است و باید در سررسید معین یا عندالمطالبه به آنها پرداخت کند.

اوراق وقفی: اوراق بهادار با نام که به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین منتشر می شود و به افرادی که قصد مشارکت در طرح های عام المنفعه را دارند، واگذار می شود.

ابزارهای مالی انتفاعی:

اوراق مرابحه: هدف آن بیعی است که فروشنده بهای تمام شده کالا را به اطلاع مشتری می رساند و پس از آن مبلغ یا درصد اضافه تری را به عنوان سود تقاضا می کند. این اوراق بازدهی ثابت دارند و قابل فروش در بازار ثانویه هستند. انواع اوراق مرابحه شامل: اوراق مرابحه تامین مالی، اوراق مرابحه تامین نقدینگی و اوراق مرابحه تشکیل سرمایه شرکت های تجاری است.

ساختار انتشار اوراق صکوک مرابحه به شرح ذیل می باشد:

اوراق اجاره براساس عقد اجاره منتشر می شود و به صورت با نام و قابل نقل و انتقال که بیانگر مالکیت واحدهای سرمایه گذاری با ارزش برابر از دارایی های با دوام فیزیکی است. اوراق اجاره مبتنی بر سود معین و ثابت است، بدین صورت که اجاره بها را می توان در ابتدای هر دوره، انتهای دوره یا سررسیدهای ماهانه، فصلی و سالانه پرداخت کرد. این اوراق را می توان در بازار ثانویه و به قیمتی که توسط عوامل بازار تعیین می شود معامله کرد. انواع اوراق اجاره شامل اوراق اجاره تامین دارایی، اوراق اجاره تامین نقدینگی و اوراق اجاره جهت تشکیل شرکت های لیزینگ است.

ساختار انتشار اوراق صکوک اجاره به شرح ذیل می باشد:

اوراق استصناع: اسناد و گواهی های دارای ارزش یکسان که برای تجمیع وجوه لازم جهت ساخت کالایی استفاده می شود که تحت تملک دارنده صکوک است.

ساختار انتشار اوراق صکوک استصناع به شرح ذیل می باشد:

اوراق سلف: از اقسام بیع بوده و عکس نسیه است که جهت تامین مالی تولید یا ارائه کالای معین منتشر می شود. در این نوع اوراق، کالای مورد نظر توسط سرمایه گذار پیش خرید می شود.

اوراق منفعت: اسناد مالی بهادار که بیانگر مالکیت دارنده آن بر مقدار معین خدمات یا منافع آینده از یک دارایی با دوام است.

اوراق جعاله: اوراق مالکیت مشاع خدمتی است که براساس قرارداد جعاله، انجام و تحویل آن تعهد شده است. بعد از پایان خدمت (موضوع جعاله) صاحبان اوراق، مالک مشاع نتیجه خدمت خواهند بود. نتیجه خدمت ممکن است امتیاز مالی یا دارایی فیزیکی باشد.

اوراق مشارکت: سندی است که گویای مالکیت دارنده آن نسبت به بخشی از یک دارایی حقیقی است و تا سررسید اوراق هر نوع تغییر قیمت دارایی متوجه صاحب اوراق مشارکت است.

اوراق مضاربه: در این نوع اوراق ناشر با واگذاری اوراق، وجوه متقاضیان را جمع آوری کرده و به عنوان مضاربه در اختیار بانی قرار می دهد و بانی هم در فعالیت اقتصادی سودآور به کار می گیرد. در پایان هر دوره مالی سود حاصله براساس نسبت هایی که روی اوراق درج شده است، میان ناشر و صاحبان اوراق تقسیم می شود.

ساختار انتشار اوراق صکوک مضاربه به شرح ذیل می باشد:

اوراق مزارعه: براساس قرارداد مزارعه طراحی شده است، بدین صورت که ناشر با واگذاری این اوراق، وجوه متقاضیان را جمع آوری کرده و با آن اراضی قابل زراعت خریداری می کند. سپس این اراضی را طی قرارداد مزارعه از طرف دارندگان اوراق به کشاورزان واگذار می کند تا روی این اراضی زراعت کنند و در پایان سال زراعی، محصول را با هم تقسیم کنند.

اوراق مساقات: ناشر با واگذاری این نوع از اوراق بهادار، وجوه متقاضیان را جمع آوری کرده و با آن باغات قابل بهره برداری را خریداری کرده و سپس با وکالت از طرف دارندگان اوراق طی قرارداد مساقات به باغبانان واگذار می کند تا به آنها رسیدگی کنند و در پایان، محصول به دست آمده را با هم تقسیم می کنند. در این نوع صکوک، دارنده اوراق نقش مالک، ناشر نقش وکیل و باغبان نقش عامل و اوراق مساقات سند مالکیت مشاع دارندگان است.

اوراق مشتقه: قراردادهای بین دو یا چند نفر که پرداخت های آن براساس موقعیت سنجی تعیین می شود. اوراق مشتقه ابزاری جهت کاهش یا انتقال ریسک به شمار می آیند. قراردادهایی نظیر سلف، آتی، معاوضه و اختیار معامله از رایج ترین اوراق مشتقه هستند.

نمودار زیر بطور اجمالی انواع صکوک را نشان می دهد:

نویسندگان:

ارتباط با دکتر مرسده میرسلطانی: مشاور توسعه بازار و تامین مالی : [email protected]

ارتباط با دکتر مهدی کنعانی: مدرس دانشگاه تهران و مشاور سرمایه گذاری : [email protected]

وب سایت فرشید بهارلو