ردپای نقدینگی در اقتصاد ایران؛ در بازار دلار و بورس چه میگذرد؟
این روزها هر تحلیلگری که تلاش میکند نوسانات در بازارهای مختلف از بورس گرفته تا بازار ارز، سکه، طلا و مسکن را توضیح دهد، به یک عامل اصلی یا شاید بهتر است بگوییم به یک متهم ردیف اول اشاره دارد؛ نقدینگی.
اینکه حرکت نقدینگی به هر سو از این بازارها سبب ساز برهم خوردگی بوده یا نوسانات شدید قیمتی در این بازارها را موجب شده است، اینکه نقدینگی با راه یافتن به بورس، رکوردشکنیهایی تاریخی بر جای گذاشته است، اینکه حرکت بطئی و آرام نقدینگی به سمت و سوی دیگر بازارها، گسلهای نوسان در چهارراه استانبول تهران را فعال کرده است.
محاسبه ابعاد یک هیولا
اما این نقدینگی چقدر است که چنین قدرتی را به نمایش میگذارد؟ آخرین گزارش رسمی بانک مرکزی از متغیرهای پولی به آذرماه سال ۹۸ بازمیگردد که رقم نقدینگی در آن گزارش دو هزار و ۲۶۲ هزار میلیارد تومان گزارش شده است، پس از آن اگر عددی از نقدینگی اعلام شده یا ارزیابی بوده یا روایتی غیررسمی و شفاهی به حساب میآمده است.
اما اگر بخواهیم به عدد نقدینگی پایان پارسال دست یابیم، چارهای نداریم جز این که با توجه به روندهای پیشین رشد نقدینگی مراجعه کنیم، البته الزاما رجوع به روندهای پیشین رشد نقدینگی، نمیتواند به طور دقیق رقم نقدینگی در پایان پارسال را محاسبه کند، چراکه روند تغییرات رشد نقدینگی روند ثابتی نیست و بنا به شرایط و نیازهای اقتصادی یا برنامههای آتی اقتصادی تغییر میکند.
با این حال حدس و گمان درباره رقم نقدینگی در پایان سال ۱۳۹۸ بهتر از نداشتن هیچ عدد و رقمی در این باره است، روند ۹ ماهه تغییرات نقدینگی تا پایان آذرماه پارسال نشان میدهد که رقم نقدینگی در آذرماه پارسال در مقایسه با آذرماه سال ۹۷، رشدی حدود ۲۸ درصدی داشته است.
نرخ رشد نقدینگی در آبان ماه ۹۸ نسبت به ماه مشابه سال قبل از آن یعنی آبان ۹۷ نیز همین رقم بود اما در ماههای قبلتر پارسال نرخ رشد نقدینگی با شتابهای پایینتری افزایش یافتهاست.
میانگین نرخ رشد نقطه به نقطه نقدینگی در ۹ ماه پارسال به ۲۶.۲ درصد میرسید.
اگر این نرخ رشد میانگین نقطه به نقطه را مبنای محاسبه قرار دهیم، رقم نقدینگی در پایان اسفندماه سال ۹۸ به دو هزار و ۳۷۸ هزار میلیارد تومان رسیده است.
اما روش دیگری هم برای ارزیابی رقم نقدینگی در پایان پارسال وجود دارد و آن محاسبه بر مبنای نرخ رشد ماهانه نقدینگی در ۹ ماه پارسال است که آمار آن قابل اندازه گیری است، بر اساس آمار بانک مرکزی، رقم نقدینگی در پاییز پارسال ماهانه با نرخ رشدهای بیش از ۲ درصد رشد کرده است. نرخ رشد ماهانه نقدینگی در دیگر ماههای پارسال ثابت و برابر نیست اما حدود نوسان نرخ رشد ماهانه نقدینگی کانال دو درصد بود.
میانگین نرخ رشد ماهانه نقدینگی در ۹ ماه در بازار چه میگذرد سال، ۲.۲۵ درصد بوده است، بر اساس همین میانگین نرخ رشد ماهانه، رقم نقدینگی در پایان اسفندماه ۹۸ به بیش از ۲۴۱۸ هزار میلیارد تومان بالغ میشود.
مبنای دیگر ارزیابی برای محاسبه رقم نقدینگی در اسفندماه ۹۸، ثابت فرض کردن نرخ تورم نقطه به نقطه دو ماه پایانی فصل پاییز و تداوم آن در ماههای بعدی است، در ماههای آبان و آذر پارسال نقدینگی نسبت به ماههای مشابه سال قبل از آن با نرخ ۲۸.۲ درصدی رشد کرده بود اگر همین شتاب رشد نقدینگی را تا پایان پارسال ثابت بگیریم و نقدینگی در اسفندماه ۹۷ با نرخ ۲۸.۲ درصدی رشد کرده باشد، رقم نقدینگی در پایان پارسال به ۲۴۱۴ هزار میلیارد تومان رسیده در بازار چه میگذرد است.
۲۴۷۰ هزار میلیارد تومان نقدینگی
مسعود خوانساری، رئیس اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی تهران نیز یک هفته قبل در دوازدهمین نشست اعضای این اتاق، رقم نقدینگی اسفندماه پارسال را به نقل از بانک مرکزی ایران دو هزار و ۴۷۰ هزار میلیارد تومان اعلام کرد. این رقم نسبت به اسفندماه سال ۹۷، رشدی بیش از ۳۱ درصدی را نشان میدهد.
بیشتر بخوانید:
آقای خوانساری بلافاصله پس از اعلام این رقم برای نقدینگی در پایان پارسال، رشد شاخصها در بورس ایران را حاصل ورود این نقدینگی به بازار سرمایه عنوان کرد.
اگر همین رقم دو هزار و ۴۷۰ هزار میلیارد تومان را رقم نهایی نقدینگی در پایان سال ۹۸ درنظر بگیریم به این معنی است که نقدینگی در طول سال ۹۸، به طور متوسط روزانه به میزان ۱.۶ هزار میلیارد تومان افزایش یافته است.
رشدی افزون بر میانگین نیم قرنی
عبدالناصر همتی، رئیس کل در بازار چه میگذرد بانک مرکزی ایران در بهمن ماه پارسال یادداشتی در صفحه اینستاگرامی خود منتشر کرد که در آن اذعان کرده بود "رشد نقدینگی امسال [سال ۱۳۹۸] از میانگین رشد نقدینگی ۵۰ ساله کشور که ۲۵ درصد بود، بیشتر است."
با این حال او اسفند پارسال یعنی چند هفته پس از انتشار آن پست اینستاگرامی در جمع اقتصاددانان از "کنترل شرایط و نقدینگی" سخن گفت اما در عین حال همچنان اعتراف میکرد که "نرخ رشد ۲۸ درصدی برای نقدینگی بالاست، اما با توجه به شرایط کشور و نیز کاهش درآمدهای نفتی، انحراف سه درصدی این نرخ [نرخ رشد نقدینگی] از میانگین ۵۰ ساله نقدینگی، نشان از کنترل شرایط دارد و برای کنترل آن از بازارهای مختلف استفاده خواهیم کرد."
منبع تصویر، Tasnim
انجام عملیات بازار باز نیز از جمله ابزارهایی بوده است که بانک مرکزی برای کنترل نقدینگی و همچنین هدف گذاری نرخ تورم به آن روی آورده است
در بند کشیدن غول از همه سو
دعوت دولت از مردم به بورس و اتخاذ تمهیداتی همچون عرضه سهام باقیمانده دولت در شرکتها در قالب صندوقهای قابل معامله یا آزادسازی سهام عدالت و عرضه اولیه برخی شرکتهای بخش عمومی و دولتی به بورس از جمله مواردی بوده که صاحبنظران از آنها به عنوان سیاستها و ابزارهای دولت برای هدایت نقدینگی به بورس و جذب آن، یاد میکنند.
انجام عملیات بازار باز نیز از جمله ابزارهایی بوده است که از زمستان سال قبل، بانک مرکزی برای کنترل نقدینگی و همچنین هدف گذاری نرخ تورم به آن روی آورده است.
بازیگران اصلی عملیات بازار باز دولت، بانکها و بانک مرکزی هستند و استفاده از اوراق بدهی دولت برای تامین نقدینگی مورد نیاز بانکها و دولت شیوه متداولی در جهان به شمار میرود که در عملیات بازار باز محوریت خواهد داشت. خرید و فروش اوراق بدهی حرکت نقدینگی و جریان پول را تنظیم کرده و نرخ بهره بین بانکی را تعیین میکند.
اما موفقیت عملیات بازار باز، پیشنیازهایی همچون سالمسازی و رفع ناترازی از بانکها و همچنین استقلال بانک مرکزی را میطلبد که فراهم نیست، ضمن آنکه این بازار در شرایط فعلی بازاری کمعمق و کوچک به شمار می آید.
با این حال هدفگذاری بانک مرکزی برای استفاده از شیوه عملیات بازار باز، میتواند گامی به جلو ارزیابی شود.
دره ۱۸۵ هزار میلیارد تومانی
پادکست چشمانداز بامدادی رادیو بیبیسی – دوشنبه ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۱
از جمله مهمترین دلایل افزایش نقدینگی، کسری بودجه دولت و نحوه جبران این کسری بودجه بوده است که از طریق استقراض دولت از بانک مرکزی و در واقع چاپ پول میسر میشد.
رشد بدهی دولت به بانکها و بانک مرکزی و همچنین افزایش بدهی بانکها به بانک مرکزی نیز با رشد پایه پولی و در نهایت رشد نقدینگی از جمله عوامل ساختاری تورم زا در اقتصاد ایران به شمار میروند.
کسری بودجه دولت در سال جاری خورشیدی به دلایل مختلفی تشدید خواهد شد، کاهش درآمدهای نفتی دولت به دلیل افت قیمت نفت، کاهش تقاضای موثر برای طلای سیاه به دلیل رکود جهانی ناشی از کرونا از یک سو و تداوم اعمال محدودیتهای ناشی از تحریمها بر سر راه صادرات نفت و گاز ایران از جمله عوامل تشدید کسری بودجه دولت در سال جاری است.
همچنین بسته بودن مرزهای زمینی و کاهش بنیه مالی کشورهای همسایه ایران، صادرات غیرنفتی را نیز تحت تاثیر قرار داده است.
در یک ماهه نخست امسال، تجارت خارجی ایران با ۲۰ درصد کاهش نسبت به فروردین پارسال به حدود ۳.۶ میلیارد دلار رسید.
از طرفی با توجه به رکود حاکم بر اقتصاد ایران که فراگیری بحران بیماری کووید-۱۹ آن را تشدید کرده است، ظرفیت مالیات ستانی نیز کاهش خواهد یافت که به معنای کاهش درآمدهای دولت از این محل است.
همزمان با کاهش درآمدهای پیش بینی شده دولت در بودجه امسال، هزینههای ناشی از مقابله با بحران کرونا نیز بر تشدید و تعمیق کسری بودجه، خواهد افزود.
مرکز پژوهشهای مجلس در گزارشی که در میانه اردیبهشتماه امسال منتشر شد، ارزیابی کرده بود رقم کسری بودجه دولت در سال جاری، بالغ بر ۱۸۵ هزار میلیارد تومان باشد که رقمی بیسابقه برای کسری بودجه دولت به محسوب میشود.
منبع تصویر، Tasnim
عمده برنامههای حمایتی دولت از خانوارها و کسبوکارهای آسیب دیده از کرونا بر پایه سیاستهای انبساطی و رشد نقدینگی استوار است
غیرپولی کردن کسری بودجه
از نشانهها چنین برمیآید که دولت و بانک مرکزی برای پرهیز از شیوههای رایج همیشگی یعنی دست بردن در منابع بانک مرکزی و ایجاد بدهی به بانکها و بانک مرکزی برای تامین کسری بودجه به غیرپولی کردن کسری بودجه میاندیشد تا تبعات رشد نقدینگی، افزایش پایه پولی و بیدار کردن دوباره غول تورم را تحمل نکند.
واگذاری سهام باقیمانده دولت در شرکتهای دولتی، توجه به بورس برای کسب درآمد، انتشار اوراق بدهی دولتی، اجرای عملیات بازار باز و گوشه چشمی به افزایش نرخ برابری ارزها در برابر ریال در بازار رسمی همگی میتوانند بخشهایی از برنامه جبران کسری بودجه بدون فشار بر نقدینگی در بازار چه میگذرد باشند.
بر اساس گزارش که اتاق بازرگانی تهران به نقل از صندوق بینالمللی پول منتشر کرده، پیش بینی شده است که رشد نقدینگی در سال جاری به ۱۹.۵ درصد کاهش یابد که اگر چنین مهمی محقق شود نرخ رشد نقدینگی از میانگین بلند مدت این نرخ ۵.۵ واحد/درصد کمتر است.
اما واقعیت این است که عمده برنامههای حمایتی دولت از خانوارها و کسبوکارهای آسیب دیده از کرونا بر پایه سیاستهای انبساطی و رشد نقدینگی استوار است و چنین کاهشی در نرخ رشد نقدینگی، کمی بعید به نظر میرسد.
در این گزارش نرخ رشد نقدینگی در سال ۹۸، رقم ۳۵.۸ درصد ارزیابی شده است به طوریکه رقم نقدینگی در پایان پارسال بر مبنای دادهها و اطلاعات این گزارش ۲۵۵۷ هزار میلیارد تومان برآورد شده است و با احتساب نرخ رشد ۱۹.۵ درصدی مفروض در این گزارش برای امسال، نقدینگی در پایان سال ۹۹ به رقم ۳۰۵۵ هزار میلیارد تومان بالغ خواهد شد.
بازار سهام اولین روز خزان را چگونه پشت سر میگذارد؟
بورس تهران گرچه در نیمه نخست سال بیش از ۲۰۰ درصد سود اما اکثر سهامداران کام شیرینی ندارند. تابستان خوش اول و بد آخر بود انتهایش برای سهامداران مثل خزان بود.
جی پلاس، سهامداران در حالی به استقبال پاییز میروند که دید اکثر نظرخواهی برای معاملات امروز ریزشی است. از چهار دوربین روند اولین روز معاملاتی در فصلی که آخرش باید جوجهها را شمرد بررسیشده است. نکته قابلتأمل اینکه حتی خوشبینان امیدی به رشدهای پرشتاب ندارند عاملی که میتواند دستانداز شاخص برای باز پس گیر رکوردها باشد.
پیشبینی فعالان بازار سرمایه
اقتصاد نیوز نوشت؛ رویکرد مثبت: با جمع شدن صف فروش برخی نمادها بهخصوص خودرو و روند قیمت دلار در بازار آزاد و نیما این شانس وجود دارد که شاخص ساز امروز قوی ظاهر شوند و بازار پاییز را مثبت شروع کند.
رویکرد منفی: ابهامات سیاسی و فشار عرضه در بازار باعث میشود جو ریزشی باشد و شاخص کل در یک روز مانده به پایان کاری هفته نیز به روند نزولی خود ادامه دهد اما این نزول میتواند بهسرعت روز قبل نباشد زیرا احتمال دارد تقاضا در روز سهشنبه نسبت به دیروز بیشتر افزایش یابد.
پیشبینی کارشناسان بورسی
گزارشهایی که درباره سودآوری شرکتها تهیهشده است عموماً قیمت دلار را برای سال پایان سال در محدوده 27 هزار تومان میدیدند اما اکنون در بازار چه میگذرد در نیمه سال دلار به این قیمت رسیده است. این قیمت دلار میتواند نسبت به درامد برخی شرکتها را اصلاح کند و در مقایسه با بهار بهطور قابلملاحظهای پایین بیاورد؛ بنابراین با این قیمت سهام و درآمد مورد انتظار برخی شرکتهای صادرات محور ارزندگی بالایی پیدا میکنند و این شرکتها هر آن ممکن است به فریاد شاخص کل برسند.
پیشبینی تحلیل گران
رویکرد منفی: طبیعتاً رشد قیمت دلار میتواند به نفع حداقل یکسوم شرکتهای بورسی خواهد بود اما پرسش اصلی این است که رشد 210 درصدی بورس در نیمه اول سال بر چه پایهای صورت گرفته است؟ زیرا در همین بازه دلار 70 درصد رشد کرده است. این مقایسه نشان میدهد باوجود درستی اثر افزایش دلار بر در بازار چه میگذرد شرکتهای صادرات محور بورس این اثر قبلاً در بازار سهام پیشخور شده است ونمی توان به قطعیت گفت بازار با دلار 27 هزارتومانی صعودی میشود. به نظر میرسد بازار مجدداً وارد فاز خرسی شده و روند ریزش تا رسیدن به سطوح بنیادی ادامه دارد. پس از رسیدن به سطوح بنیادی در صورت ادامه روند نوسان در بازار امکان دارد بازار در ماههای آیند مجدداً به سطح این شاخص بازگردد.
رویکرد مثبت: بازارها در این مقطع تحت تأثیر انتظارات است هر چه انتظارات منفی بر فضا حاکم شود امکان رشد قیمتها نیز بیشتر است. بورس تهران نیز از این قاعده استثنا نیست اگر فضای حاکم بر اقتصاد ایران همراه با نا اطمینانی و عدم قطعیتهای بیشتری باشد شاهد رشد دوباره شاخص کل خواهیم بود اما این رشد شاخص بههیچوجه خبر خوبی برای اقتصاد ایران نخواهد بود.
پیشبینی فنی
از نگاه تحلیل گران فنی خط نزولی بازار هنوز شکسته نشده است، محدوده یکمیلیون و ۵۰۰ هزار واحد و محدوده یکمیلیون و ۴۵۰ هزار واحد را میتوان بهعنوان اعداد مهم حمایتی شاخص کل است. این محدودههای حمایتی هرکدام بهنوبه خود، بسیار قدرتمند بوده و امید بسیار زیادی برای متوقف شدن اصلاح قیمتها هستند؛ اما اگر این محدوده شکسته شود بازار وارد روند ریزشی میشود بر اساس پیشبینیها فنی نقطه مقاومت در بازار محدوده یکمیلیون و 556 هزار واحد قبلی است که در فاز قبلی ریزش از بازار حمایت کرد و شکسته نشد. در صورت شکسته شدن این نقطه حمایت بعدی یکمیلیون و 500 هزار واحد است که محدوده حساسی در بازار است. در صورت شکسته شدن این محدوده بازار امکان ریزش تا سطوح پایینتر را نیز دارد.
در بازار سهام چه میگذرد؟
رشد پرشتاب شاخص بورس بهویژه در نیمه پایانی سال گذشته و ماههای نخستین امسال و افت شاخصکل از ۲ میلیون واحد به کانال ۶/۱ میلیون واحد در روزهای اخیر، این سؤال را ایجاد میکند که در بازار سهام چه میگذرد و سیاست دولت برای جلوگیری از نوسان شدید و بیثباتی ناشی از قیمت سهام شرکتهای حاضر در بورس و فرابورس تا چه اندازه میتواند امیدها به سرمایهگذاری در بازار سهام و استحکام بورس را تقویت کند؟
گذشته از توصیههای رایج به سهامداران بهویژه سهامداران خرد مبنی بر پرهیز از هیجان تصمیمگیری یا وادارکردن سهامداران عمده برای کمک به نقدشوندگی بازار سهام و تقویت انگیزه سهامداران خرد، بهنظر میرسد برای دراختیارداشتن تصویری روشنتر از آینده بازار سهام باید به متغیرهای کلیدی اقتصاد و ماهیت و کارکرد سیاستگذاری دولت و بانک مرکزی در سطح کلان توجه کرد و در زمینه سرمایهگذاری در بازار سهام، بهجای تکیه صرف بر مؤلفههای درون بازار سهام از جمله تحلیلهای تکنیکی و بنیادی، بر روند تحولات اقتصادی حال و آینده متمرکز شد. واقعیت این است که انتظار برای تکرار رشد پرشتاب شاخص بورس و بازدهی سهام و حتی اعتماد بهقولوقرار دولت برای استحکامبخشیدن به بازار بههمان اندازه خطاست که اعلام زمان پایان سرمایهگذاری در بازار سهام هم یک انحراف بهشمار میرود.
سرمایهگذاری در بازارهای پیچیده نظیر بازار سهام نیازمند به تحلیل و آموزش، در صورتی میتواند قابل توجه باشد که هم دولت و بانکمرکزی در مقام سیاستگذار مالی و پولی بتوانند چشمانداز باثبات و روشنی از آینده ارائه دهند و هم نهادهای مسئول از جمله وزارت اقتصاد و دارایی، سازمان بورس و حتی کارگزاران بورس و سایر بازیگران اصلی و تأثیرگذار با توجه به افزایش چشمگیر تعداد سهامداران با لحاظقراردادن سهامداران سهام عدالت، متوجه باشد که صیانت از اعتماد ایجادشده به بورس نیازمند یک فرایند است؛ بهنحویکه سطح تحلیل و آگاهی سهامداران از طریق آموزشهای حرفهای افزایش یابد.
بهنظر میرسد بازار سهام ایران وارد دوره تازهای از اصلاح شده است و هنوز نمیتوان اتفاقات چند هفته اخیر را نشانه سقوط پایدار ارزش بازار سهام قلمداد کرد، اما واقعبینی در این بازار یک ضرورت است؛ بهویژه اینکه سیاستهای کلان اقتصادی نمایانگر این است که انتظار برای تکرار بازده بالا در بازار سهام همانند ماههای نخست امسال با درنظرگرفتن سیاست مهار تورم اعلامشده از سوی بانک مرکزی و تدابیر سیاستگذار پولی چندان منطقی نیست.
افزون بر اینکه نباید دولت خود را در مقام بیمهگذار ریسک بازار سهام معرفی کند و از سوی دیگر ضرورت دارد سهامداران بهویژه سهامداران خرد و تازهوارد بهجای تبعیت از رفتار کوتاهمدت بازار، بر افق میانمدت و بلندمدت متمرکز شوند و نهتنها همه پسانداز خود را در یک صنعت بورسی سرمایهگذاری نکنند، بلکه از تبدیل داراییها و سرمایههای خود برای سرمایهگذاری در بازار پرنوسان سهام خودداری کنند و بهجای آن روی افزایش سطح تحلیل و آگاهی خود سرمایهگذاری کنند یا از نظرات خبرگان بهره ببرند و روی گزینههایی، چون صندوقهای سرمایهگذاری هم سرمایهگذاری داشته باشند.
مهرماه امسال با توجه به نوسان گذشته شاخص بورس در ۵ ماه گذشته و شفافترشدن سیاستهای دولت و بانک مرکزی و درپیشبودن انتخابات ریاستجمهوری آمریکا و اثر روانی آن بر بازار سهام، ماه تعیینکنندهای است؛ بهویژه اینکه سرمایهگذاری در بازار سهام بدون درنظرگرفتن بازده سایر بازارهای داراییمحور نظیر مسکن یا بازارهای نقدشونده نظیر بازار سکه و طلا و ارز حساسیت خاص خود را دارد، زیرا بههنگام نوسان شدید و منفی شاخصکل بورس، قدرت نقدشوندگی سهام دچار اختلال خواهد شد و بهاصطلاح راه برای خروج از بازار بسته خواهد ماند.
در این شرایط است که اگر سهامداران خرد استراتژی روشن و افق بلندمدت نداشته باشند، احتمال گیرافتادن آنها وجود دارد و اگر نگاهها کوتاهمدت است، باید از فرصت ایجادشده برای نقدشوندگی استفاده کرد؛ در غیر این صورت، صبرپیشهکردن یک الزام است، بهشرط در بازار چه میگذرد کفایت تحلیل و نهایت بهرهگرفتن از نظر خبرگان و تحلیلگران، نه سیگنالفروشان. این هشدار را باید جدی گرفت که بورسیشدن بدون تحلیل و شناخت، مثل راهرفتن در تاریکی است.
دیدگاه شما