بازار ابزارهای مشتقه

اوراق اختیار معامله، جذاب‌ترین ابزار مشتقه

ایلنا: امیری افزود: امروز تنها اوراق اختیار معامله اروپایی را داریم ولی در آینده ای نه چندان دور اوراق امریکایی و انواع دیگر اوراق را خواهیم داشت.

عضو هیات مدیره و معاون نظارت بر بورس ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار در مراسم رونمایی از معاملات اختیار معامله در بازار سرمایه گفت: با تنوع اوراق اختیار معامله، سرمایه گذاران می توانند با ترکیب این اوراق، استراتژی های معاملاتی جذابی را در پیش گیرند.

بر اساس پیش بینی های خود از آینده موقعیت های مختلفی بر ابزارهای گوناگون بگیرند و حالات پیچیده ای برای عایدات خود تعیین کنند و این تنها بخش کوچکی از دنیای بزرگی است که ما امروز به آن پا نهاده‌ایم.

به گزارش ایلنا؛ حسن امیری، عضو هیات مدیره و معاون نظارت بر بورس ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار، در مراسم رونمایی از معاملات اختیار معامله در بازار سرمایه گفت: نظام اقتصادی کشور به دو بخش واقعی و مالی تقسیم می‌شود و بر اساس این تقسیم بندی کلی بازار سرمایه یکی از اجزای اصلی سیستم مالی اقتصاد محسوب می‌شود.

وی با اشاره به کارکرد اصلی اوراق اختیار معامله گفت: کارکرد این بازار مانند تمامی بازارهای دیگر، فراهم کردن بستر و زیرساخت مناسب جهت تلاقی و تعادل عرضه و تقاضاست. بدین جهت و به منظور پاسخگویی به نیازهای گوناگون فعالان در بازار سرمایه نیاز به ابزارهای مالی متنوع و با کارکردهای مختلف وجود دارد.

وی افزود: نوع خاصی از ابزارها که قابلیت کاربرد و عملیاتی شدن در تمامی بازارهای مالی را دارد، انواع ابزارهای مالی مشتقه است که به صورت گسترده در بازارهای جهانی مورد استفاده قرار گرفته و بر مبنای نوع دارایی تقسیم بندی شده اند: ابزارهای مشتقه بر پایه ارزهای خارجی، ابزارهای مشتقه بر پایه نرخ سود (بهره)، ابزارهای مشتقه بر پایه کالا و ابزارهای مشتقه بر پایه سهام.

به گفته این مقام مسوول، اوراق اختیار معامله، یکی از مهم ترین و البته جذاب ترین این ابزارها است.

حسن امیری، اوراق اختیار معامله را به عنوان یکی از مهم ترین اوراق مشتقه خواند و خاطر نشان کرد: اوراق اختیار معامله به عنوان یکی از ابزارهای مالی مشتقه، با توجه به خواص خود نه تنها یکی از ابزارهای مورد علاقه پژوهشگران حوزه مالی بوده است (تا حدی که رابطه ای برای قیمت گذاری آن شایسته کسب جایره نوبل اقتصاد شده است)، بلکه در میان فعالان عرصه عمل در بازارها نیز یکی از مهم ترین اوراق مشتقه محسوب می شود.

زیرا با خاصیت دوگانه خود یعنی ترکیب اختیار از یکسو و تعهد از سوی دیگر، برخلاف ابزارهایی چون قراردادهای آتی خواستاران بیشتری را مجذوب خود می کند.

وی ضمن اشاره به تاکید دکتر شاپور محمدی بر راه اندازی معاملات اوراق اختیار معامله عنوان کرد: با توجه به اهمیت این ابزار، تلاش گسترده ای برای راه اندازی معاملات اوراق اختیار معامله آغاز شد. تلاشی که نتیجه آن را امروز می بینیم و شاهد آغاز معاملات اوراق اختیار معامله در بازار سرمایه ایران هستیم. بازاری که با گذر 50 سال از عمر آن، جای خالی چنین ابزاری در آن احساس می شد.

به گفته این عضو هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار، با راه اندازی معاملات این اوراق، نه تنها یکی از نیازهای اصلی فعالین این بازار برطرف شده است (که گواه آن انجام بیش از دو هزار معامله تنها در نخستین روز معاملات این ابزار در بورس کالاست)، بلکه یکی از مشکلات اساسی سرمایه گذاران خارجی نیز پاسخ داده شده است.

وی ادامه داد: اکنون سرمایه گذاران ما می توانند با استفاده از این ابزار اقدام به پوشش ریسک های ناخواسته کنند. همچنین می توانند با اخذ موقعیت در این ابزار اقدام به سرمایه گذاری و کسب بازدهی کنند.

معاون نظارت بر بورس ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار، این گام را آغازی بر معاملات اوراق اختیار خواند و تاکید کرد: آنچه امروز شاهد آن هستیم تنها آغاز راه بلندی است که در پیش داریم. اکنون تنها معاملات اوراق اختیار معامله را شاهدیم. این امر، موضوعی کوتاه مدت است و در آینده ای بسیار نزدیک معاملات اختیار فروش نیز آغاز می شود.

وی افزود: امروز تنها اوراق اختیار معامله اروپایی را داریم ولی در آینده ای نه چندان دور اوراق امریکایی و انواع دیگر اوراق را خواهیم داشت.

حسن امیری در پایان سخنان خود از دست اندرکاران پروژه اوراق اختیار معامله، دکتر شاپور محمدی ریاست سازمان بورس، دکتر عراقچی معاون اجرایی سازمان، مدیران عامل بورس کالا، بورس تهران و فرابورس ایران و همچنین آقایان ناصرپور، صحرایی، محسنی، صادقی و خانم نظری، مدیران عامل و همکاران فنی در شرکت سمات و همچنین دکتر پیمانی تشکر و قدردانی به عمل آورد.

ورود ابزارهای جدید پوشش ریسک در بازار سرمایه

مدیرعامل بورس تهران با اشاره به استراتژی این شرکت برای توسعه بورس از حفظ کیفیت به عنوان یکی از رویکردهای اصلی در اهداف توسعه ای نام برد و گفت: ابزارهای پوشش ریسک در بورس تهران توسعه می یابد.

به گزارش بلاغ، علی صحرایی در مراسم آغاز به کار بازار قراردادهای آتی سبد سهام در بورس تهران گفت: بازار قراردادهای آتی یکی از ابزارهای پوشش ریسک است که امروز عملیاتی می شود؛ این در حالی است که ترکیب نیروهای جوان مدیریتی در بورس تهران، بزرگ کردن بازار با حفظ کیفیت و پوشش ریسک را در دستورکار قرار داده است.

مدیرعامل بورس تهران با اشاره به شکل گیری کمیته توسعه در بورس تهران افزود: ابزارهایی همچون آپشن و آتی تک سهم در بازار بورس تهران وجود داشته است؛ البته ابزار آتی تک سهم کارآیی لازم را نداشته ولی ابزار آتی سبد از جمله ابزارهای پرمعامله است و ٦٠درصد از ابزارهای مشتقه بر روی این ابزار متمرکز است.

وی تصریح کرد: کمیته فقهی نیز ابزار قراردادهای آتی را نیز تائید کرده و امیدواریم به عنوان یک ابزار مشتقه پرکاربرد برای پوشش ریسک باشد؛ ضمن اینکه خاصیت اهرمی برای این سبد متصور است و سرمایه گذاران با استفاده از کلیتی که از هر سهام دارند می توانند از این ابزار استفاده کنند؛ البته امروز هفت نماد معاملاتی را در راستای استفاده از این ابزار در خدمت بازار سرمایه قرار خواهیم داد.

بازار ابزارهای مشتقه

به گزارش پایگاه خبری «عصر بازار» به نقل از خبرگزاری صدا و سیما ؛ نشست خبری مدیر عامل شرکت بورس کالای ایران در نخستین روز دهمین نمایشگاه بین‌المللی بورس، بانک و بیمه (فاینکس 2017) با حضور جمعی از خبرنگاران بازار ابزارهای مشتقه برگزار شد.
حامد سلطانی نژاد گفت : ابزارهای مشتقه، ابزاری برای پوشش ریسک و کشف قیمت هستند، اما آشنایی با این معاملات راحت نیست و معاملات مجازی قراردادهای مشتقه این امکان را برای معامله‌گران فراهم می کند که قالب یک شبیه سازی در عالم مجازی به معامله بپردازند.

فاینکس 2017 فرصتی برای ارتقای دانش مالی

مدیرعامل بورس کالای ایران در دهمین نمایشگاه بورس، بانک و بیمه اقدامات سال 95 و برنامه های سال 96 بورس کالای ایران را تشریح کرد و فاینکس 2017 را فرصتی برای افزایش دانش سرمایه گذاری و شناخت ابزارهای جدید مالی برای فعالان بازار سرمایه دانست.
سلطانی نژاد گفت: شاخص های بازار صنعتی و معدنی در سال 95 نسبت به 94 با رشد 22 درصدی ارزش روبه رو بوده است.
وی در ادامه به تمرکز در حوزه کشاورزی اشاره کرد و گفت: در حوزه معاملات کشاورزی در سال 95 نسبت به سال 94 شاهد 229 درصد افزایش حجم و 197 درصد ارزش معاملات بوده ایم.
مدیرعامل بورس کالای ایران همچنین به رشد 34 درصدی ارزش معاملات محصولات پتروشیمی اشاره کرد و افزود: در این حوزه اقدامات بهبود دهنده ای نظیر قراردادهای بلندمدت، کمک به صنایع پایین دست برای خرید محصولات و همچنین حذف دامنه نوسان های برای برخی از محصولات انجام شد.
وی ادامه داد: در حوزه فرآورده های نفتی با توجه به کاهش قیمت جهانی نفت، شاهد کاهش ارزش اندک معاملات، اما افزایش حجم معاملات بوده ایم.
سلطانی نژاد به رشد قابل توجه معاملات بازار فرعی اشاره کرد و گفت: بازار فیزیکی در سال 95 نسبت بازار ابزارهای مشتقه به سال 94 با افزایش 10 درصدی حجم و رشد 25 درصدی ارزش معاملات روبه رو بود.
وی در ادامه افزود: حجم معاملات قراردادهای آتی هم نسبت به سال 94 به میزان 89 درصد و ارزش آن نیز 134 درصد رشد داشته است.
سلطانی نژاد همچنین به معاملات 50 میلیارد تومانی اختیارمعامله اشاره کرد و گفت: معاملات مشتقه نیز با 91 درصد افزایش در حجم و 134 درصد در ارزش طی سال 95 روبه رو بوده است.
مدیرعامل بورس کالای ایران در ادامه به تامین مالی شرکت های تولیدکننده در قالب معاملات سلف موازی نیز اشاره و عنوان کرد: معاملات سلف موازی در سال 95 نسبت به سال 94 با افزایش 163 درصدی حجم و 669 درصدی ارزش مواجه بوده است.
وی خاطر نشان کرد: در کل بازارهای کالایی شاهد افزایش حجم معاملات به میزان 26 درصد و ارزش آن به میزان 73 درصد نسبت به سال 94 بوده ایم.
سلطانی نژاد همچنین به ارزش بازار اوراق مبتنی بر کالا نیز اشاره کرد و گفت: ارزش مالی این بازار 446 میلیارد ریال است و 55 درصد بازار ما به معاملات اوراق بهادار مبتنی بر کالا تعلق دارد.
به گفته مدیرعامل بورس کالای ایران ارزش تالار صنعتی و معدنی در سال گذشته 42 درصد، تالار پتروشیمی 31 درصد، فرآورده های نفتی 19 و تالار کشاورزی نیز 8 درصد بوده است.
از سویی وی به تامین مالی شرکت های تولیدکننده از طریق معاملات سلف اشاره کرد و گفت: در قالب قراردادهای سلف 15 هزار و 700 میلیارد تومانی برای صنایع مختلف تامین مالی شده است.
به گفته سلطانی نژاد؛ عمده تامین مالی صنایع در حوزه صنعتی و معدنی با 74 درصد رخ داده است و معاملات کشاورزی و پتروشیمی نیز در رتبه های بعدی تامین مالی از طریق معاملات سلف هستند.
وی گفت: در حوزه معاملات گواهی سپرده (معاملات مستمر در حوزه کالایی) شاهد رشد 82 درصدی ارزش معاملات ذرت و 15 درصدی ارزش معاملات جو بوده ایم.
وی همچنین تاکید کرد: برای مرجعیت قیمتی در حوزه کالایی باید بازار مشتقه و نقدی قوی داشته باشیم، به طوری که کشف قیمت در بازار نقدی با معاملات گواهی سپرده مدیریت شود.
حامد سلطانی نژاد در ادامه برنامه های بورس کالا در سال جدید را تشریح کرد و گفت: انجام معاملات قراردادهای اختیار معامله روی محصولاتی همچون جو و ذرت از برنامه های بورس کالا در سال جدید است.
وی همچنین انجام معاملات برخط اختیار معامله، قرارداد آتی قیر، معاملات گواهی سپرده کالایی محصولات صنعتی و پتروشیمی، معاملات پیمان های آتی و سوآپ کالایی، معاملات حق امتیاز، راه‌اندازی تابلو مناقصه، معاملات گواهی سپرده کالایی صنعتی و پتروشیمی و ایجاد زیرساخت‌های رتبه بندی مشتریان و تدوین شاخص مسکن، طراحی مدل جهت انتشار بلیط حمل و نقل و استراتژیک محور شدن وجه تضمین معاملات اختیار را نیز از مهمرترین اقدامات سال 96 دانست و در مورد توسعه و گسترش بازار مالی ابراز امیدوای کرد.

مشتقه

بازارهای داد و ستد ابزارهای مشتقه شامل قراردادهای آتی و اختیار معامله بسته به موضوع فعالیت آنها، اغلب در دو بخش عمده تقسیم می شوند: قراردادهای آتی برای كالاها شامل محصولات كشاورزی، فلزات اساسی، فلزات گرانبها و انرژی.قراردادهای آتی و اختیار معامله بر روی پول های خارجی، دارایی های (مالی) از جمله اوراق قرضه و اسناد خزانه و شاخص های سهام.بازارهای سازمان یافته برای داد و ستد ابزارهای گروه نخست را بورس آتی، بورس كالا، یا بورس آتی كالا می نامند. برای گروه دوم، عنوان بورس (بازار) پولی، یا بورس آتی و اختیار معامله مالی بیشتر به كار می رود. در مواردی كه داد و ستد ابزارهای مشتقه در كنار موضوع اصلی خرید و فروش اوراق بهادار موضوع فعالیت بازارهاست، عنوان بورس اوراق بهادار همچنان كاربردپذیر می ماند. مانند بورس اوراق بهادار توكیو TSE) ( كه افزون بر بازار سهام، داد و ستد ابزارهای مشتقه را نیز پوشش می دهد. گذشته از مسأله نامگذاری رسمی بازارهای داد و ستد آتی و اختیار معامله كه گاهی نیز مانند هیأت تجارت شیكاگو ) (CBOT به نظر بی مسماست؛ توجه به ویژگی های مربوط به ساخت سازمانی و سازوكار اجرایی بازارهای مزبور شامل ساختار تنظیمی و نظارتی، شیوه داد و ستد، سازوكار تسویه و پایاپای، انواع قراردادهای قابل داد و ستد، ویژگی های قراردادها، هزینه های داد و ستد و . از اهمیتی اساسی برخوردار است. كاركرد اساسی اینگونه بورس ها فراهم آوردن امكانات مناسبی برای داد و ستد قراردادهای آتی و اختیار معامله از جمله ایجاد یك شبكه داد و ستد مناسب و روزآمد، تسریع فرآیند تسویه و پایاپای، كاهش هزینه داد و ستد، امكان پذیر كردن دسترسی برابر به بازار، و نیز برقراری پوشش قانونی و مقرراتی مناسبی برای تنظیم و نظارت بر بازار شامل حمایت از سرمایه گذاران، تضمین سلامت، ایمنی، دقت و روانی فعالیت ها، پیشگیری از بروز هر گونه تخلف، ایجاد شفافیت و انتشار اطلاعات و سایر پیش نیازهایی است كه در نهایت به امكان فعالیت قاعده مند در یك فضای رقابتی بینجامد.
●قراردادهای آتی( Futures)
بازارهای داد و ستد آتی در جهان از پیشینه زیادی برخوردار نیستند و پیدایش اینگونه بازارها به شكل امروزی از دو سده پیش فراتر نمی رود. هیأت تجارت شیكاگو ) CBOT ( كم و بیش به عنوان كهن ترین بازار داد و ستد آتی جهان در سال ۱۸۴۸ میلادی بنیاد یافته است. با این وجود، بازارهای داد و ستد آتی در دنیای امروزی از اهمیت چشمگیری برخوردار شده اند و در بسیاری از كشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، به عنوان مهم ترین سازوكار تصحیح عملكرد نظام قیمت گذاری بازار آزاد به منظور كاهش ناپایداری قیمت ها و توزیع مناسب ریسك و نیز به عنوان ابزاری برای ارتقای كمی و كیفی اطلاعات و مبنای پیش بینی قیمت كالاهای موضوع فعالیت این بازارها كاربرد و تأثیری انكارناپذیر یافته اند. هم اكنون نزدیك به ۲۵۰ بورس در ۸۶ كشور جهان با فعالیت های مربوط به داد و ستد قراردادهای آتی و اختیار معامله سر و كار دارند. از این تعداد، ۶۵ بورس فقط به عنوان بازار آتی كالا و ۱۲ بورس به عنوان بازار ویژه اختیار معامله فعالیت دارند و در ۳۰ كشور پراكنده اند. در سایر موارد، داد و ستد قراردادهای آتی و اختیار معامله موضوع فرعی فعالیت یك بورس اوراق بهادار به شمار می رود. در بورس های (بازارهای سازمان یافته) داد و ستد آتی كشورهای جهان، قراردادهای پیمان آتی اغلب مهم ترین ابزار مالی كاربردپذیر به شمار می آید؛ هر چند ابزارهای دیگری نیز كم و بیش در برخی بورس ها مورد استفاده قرار می گیرد. برای مثال، در بورس فلزات لندن LME) ( كه یك بورس آتی كالاست، ابزارهای قابل داد و ستد بیشتر به قراردادهای تحویل آتی و كمتر به قراردادهای متعارف پیمان آتی همانندی دارند. امروزه در بسیاری از كشورهای توسعه یافته، در كنار داد و ستد آتی محصولات كشاورزی، انواع قراردادهای آتی بر روی فلزات اساسی، فلزات گرانبها، انرژی، نرخ ارز، دارایی های (مالی) بهره دار و شاخص های سهام نیز به چشم می خورد.
●اختیار معامله (Options)
اختیار معامله، قراردادی است بین دو نفر كه در آن یك طرف حق انجام معامله را دارد، اما تعهد و الزامی نسبت به انجام آن ندارد. مفهوم اختیار معامله مفهومی عام است و شامل اختیار خرید و اختیار فروش است. اختیار خرید به خریدار حق خرید (و نه تعهد خرید) دارایی خاص را می دهد و اختیار فروش به فروشنده حق فروش (و نه تعهد فروش) دارایی مورد نظر را می دهد. از آنجا كه اختیار (حق) بدون تعهد و الزام دارای ارزش است، خریدار اختیار معامله باید در ازای خرید اختیار معامله به فروشنده پرداختی داشته باشد. قیمتی كه برای اختیار معامله پرداخت می شود، قیمت برگ خرید و فروش نام دارد.
●فقدان بازارهای معاملات نقد و سلف ارز
نبود بازارهای رسمی معاملات نقد و سلف ارز، از دیگر مشكلات بازار پول و سرمایه ایران محسوب می شود.موانع تشكیل یك بازار سلف در ایران در دو دسته اقتصادی و شرعی خلاصه می شوند. عامل اقتصادی عدم امكان تشكیل یك بازار سلف ارز، به فقدان یك بخش مالی توسعه یافته، عمیق و كارا باز می گردد. بخش مالی یاد شده، نظامی است كه در آن نرخ های بهره در بازار تعیین می گردند. این نرخ ها كنترل شده و مصنوعی نبوده و قیمت های سلف كه بر مبنای آنها تعیین می شوند، حقیقی هستند. نرخ های یك بازار آزاد و كارای معاملات نقد ارز هم می توانند مبنای محاسبه نرخ های سلف قرار گیرند. در این بازار، محدودیت های مربوط به تراز پرداخت ها وجود نداشته و كنترلی بر سقف اعتبارات ریالی وجود ندارد. به موازات، ساختار كارای تخصیص بهینه اعتبارات بانكی بر اساس بازدهی اقتصادی و تنوع سازمان های مالی، مقررات زدایی و خصوصی سازی تحقق یافته است. تعبیر عامل شرعی عدم امكان تشكیل یك بازار سلف ارز، به نوعی " معامله كالی به كالی" است؛ در حالی كه وجود بازار سلف ارز، منافع زیر را در بردارد.
كارآیی و كاهش حاشیه سود مورد انتظار را در مورد كالاهای وارداتی (ناشی از كاهش میزان ریسك نرخ ارز) افزایش می دهد. شرایط عمومی محیطی را برای سرمایه گذاری بهبود می بخشد.موجب كاهش نیاز تجار به ذخیره ارز به عنوان سرمایه در گردش مورد نیاز شده و دسترسی عمومی به ارزهای خارجی را افزایش می دهد.از فشار تقاضا بر ذخایر ارزی بانك مركزی كاسته و باعث رشد اعتبار بین المللی كشور می شود.ترتیبات سلف ارز موجب تشویق واردكنندگان به تدارك دسترسی بیشتر به منابع تأمین مالی خارجی می گردد و از این طریق، پشتوانه بیشتری برای تراز پرداخت های كشور فراهم می نماید.بازار سلف می تواند باعث بازگشت سرمایه در گردش ارزی اتباع مقیم - كه در خارج نگهداری می گردد - شده و بدین ترتیب، عاملی برای تغییر جهت خروج سرمایه باشد.

بورس پیشتاز در توسعه ابزارهای مشتقه

بورس اوراق بهادار تهران به عنوان بورس پیشتاز در توسعه ابزارهای مشتقه با معرفی و طراحی قراردادهای آتی سبد سهام، تلاش می کند زمینه برای تحول بازار قراردادهای آتی فراهم شود.

به گزارش ایران اکونومیست به نقل از روابط عمومی بورس تهران، نگار نظری رئیس اداره عملیات بازار ابزارهای نوین با بیان مطلب فوق گفت: امروزه با پیشرفت ­های صورت گرفته در حوزه ­های اقتصاد کلان و بازار سرمایه، افزایش سطح دانش مالی و سرمایه­ گذاری افراد در جامعه و نیز تغییر سلایق افراد، شاهد استقبال گسترده سرمایه­ گذاران از بازار­های ساختار یافته مانند بورس در مقابل بازار­های سنتی هستیم، بطوریکه بررسی وضعیت فعلی بازار سرمایه ایران و نیازسنجی آن در حوزه مدیریت ریسک، لزوم طراحی، توسعه و ایجاد ابزارهای جدید مالی را در پی داشته ­است.
وی افزود: در حقیقت هدف اصلی از این کار، افزایش کارایی و توسعه ­یافتگی بازار و پاسخ­گویی به نیاز­های سرمایه­ گذاران، مدیریت نقدینگی و تخصیص بهینه منابع می ­باشد.
نظری تعریف ابزارهای نوین مالی را از مهمترین برنامه­ های راهبردی بورس تهران عنوان کرد و اظهار داشت: یکی از مهمترین برنامه ­های راهبردی بورس تهران که در سال­های اخیر با جدیت پیگیری می­شود، تعریف ابزارهای نوین مالی به ­ویژه در حوزه مشتقات و ابزارهای پوشش ریسک می­ باشد. تاریخچه ایجاد بازار مشتقه در بورس تهران به مرداد­ ماه 1389 باز می ­گردد که در آن برای اولین بار، قراردادهای آتی بر روی سهام شرکت­ های بورسی معرفی و راه ­اندازی شد، اما علی ­رغم استقبال اولیه نسبتاً خوب، نتوانست جایگاه مناسبی در میان سرمایه ­گذاران و فعالان بازار سرمایه ایران پیدا کند.
رئیس اداره عملیات بازار ابزارهای نوین توضیح داد: در میان انواع قراردادهای آتی قابل معامله در بورس ­های جهان، قراردادهای آتی شاخص جزو پرطرفدارترین ابزارهای مشتقه به شمار رفته و کارایی بالایی در پوشش ریسک سرمایه ­گذاران دارد، با وجود قدرت این ابزار در مدیریت ریسک پرتفوی، بدلیل عدم قابلیت تحویل فیزیکی آن، امکان معرفی قراردادهای آتی شاخص در بازار وجود ندارد. لذا بورس تهران به عنوان بورس پیشتاز در توسعه ابزارهای مشتقه برآن شد تا با معرفی قراردادهای آتی سبد سهام، جایگزین مناسبی برای قراردادهای آتی شاخص طراحی نماید، تا بدین وسیله بازار آتی سهام را از رکود چندساله خارج کند.
نظری به محوریت بورس تهران در مورد بازنگری در مورد دستورالعمل مربوط به قراردادهای آتی اشاره کرد و افزود: به دنبال راه ­اندازی موفق معاملات برخط قراردادهای اختیار معامله در آبان­ ماه 1396 و با تکیه بر تجربیات بدست آمده، از اواسط پاییز 1396، دستورالعمل مربوط به قراردادهای آتی در کارگروه مشتقه (متشکل از سازمان بورس و اوراق بازار ابزارهای مشتقه بهادار و شرکت­ های بورس اوراق بهادار تهران، مدیریت فناوری بورس تهران و سپرده ­گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه) و با محوریت بورس تهران مورد بازنگری قرار گرفت تا زمینه برای تحول بازار آتی سهام و به ­ویژه انتشار قراردادهای آتی سبد سهام فراهم شود.
وی ادامه داد: نسخه نهایی دستورالعمل در قالب کارگروه مذکور تهیه شده و سرانجام در تاریخ 16/12/1396 به تصویب هیئت­ مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار رسیده و ابلاغ شد. از جمله نکات لحاظ ­شده در تهیه دستورالعمل جدید، یکپارچه­ سازی فرآیندهای اجرایی و معاملاتی و نیز سامانه مدیریت ریسک قراردادهای آتی با قراردادهای اختیار معامله، تسهیل فرآیند تسویه نهایی با ایجاد امکان تسویه نقدی، حذف سطح کارگزار از فرآیند الزام تأمین وجوه تضمین و نیز تعمیم دارایی بازار ابزارهای مشتقه پایه قراردادهای آتی به همه انواع اوراق بهادار بوده است.
رئیس اداره عملیات بازار ابزارهای نوین، قرارداد آتی سبد سهام را دارای تمام ویژگی­ ها و مزایای عمومی قراردادهای آتی دانست و گفت: به­ طور کلی، قرارداد آتی سبد سهام نوعی قرارداد آتی با کارکرد آتی شاخص و با قابلیت تحویل فیزیکی سبد سهام در سررسید بوده و تمامی ویژگی­ ها و مزایای عمومی قراردادهای آتی را دارا می­ باشد که عملاً در کنار قراردادهای اختیارمعامله، حلقه کامل ­کننده زنجیره ابزارهای مالی پوشش ریسک موجود در بازار سرمایه ایران خواهد بود.
وی به مزایای قرارداد آتی سبد سهام اشاره کرد و افزود: قرارداد آتی سبد سهام سرمایه­ گذاران را قادر می ­سازد تا بدون نیاز به تحلیل تک ­تک شرکت ­های پذیرفته ­شده در بورس تهران، با داشتن تحلیل از شرایط کلان بازار و یا یک صنعت خاص اقدام به شناسایی سود نمایند. نوسانات شاخص­ های بورسی از سوی فعالان بازار سرمایه و حتی افرادی که آشنایی چندانی با بازار سرمایه و بورس ندارند، قابل درک و فهم بوده و لذا دامنه مخاطبان و سرمایه­ گذاران بالقوه بازار آتی سبد سهام بسیار وسیع­تر از قرارداد آتی تک ­سهم می ­باشد.
به علاوه هزینه ­های معاملاتی این بازار (اعم از تک­ سهم و سبد سهام) بسیار کمتر از بازار سهام بوده و معاملات آن معاف از مالیات است. همچنین وجود ابزاری مانند آتی سبد سهام می ­تواند به پیش ­بینی صحیح­ تر جهت حرکت بازار سرمایه و تعدیل تحلیل­ های خوشبینانه یا بدبینانه از اهداف عدد شاخص ­های بورسی منجر شود.
وی گفت: مبنای محاسبات سبد سهام که به­ طور دقیق ­تر سبد پایه نامیده می­ شود، بر اساس تشکیل یک دارایی تحت عنوان سبد مرجع (سبدی متناظر با سبد شاخص موردنظر) و کوچکتر کردن سبد مرجع با یک مضرب معین (مضرب سبد) انجام می ­شود. سبد حاصله که همان سبد پایه می باشد، سبدی همگن با سبد مرجع بوده و قابلیت تبدیل به دارایی پایه قرارداد آتی را دارد و باید توسط فروشنده قرارداد آتی سبد در سررسید، به خریدار قرارداد تحویل داده شود. به عبارت دیگر، درون سبد پایه دقیقاً سهام متناظر شاخص مربوطه و با همان نسبت وجود دارد.
نظری تصریح کرد: نکته حائز اهمیت در نحوه تعیین ترکیب سبد پایه قرارداد آتی سبد سهام، محاسبه مقدار مضرب سبد می­ باشد که از نسبت ارزش سبد پایه به ارزش سبد مرجع به­ دست می ­آید. ارزش سبد مرجع در هر زمان مقداری قابل محاسبه و معلوم است. ولی تعیین مقدار پارامتر ارزش سبد پایه مستلزم رعایت سه شرط مهم می ­باشد. مقدار بازار ابزارهای مشتقه ارزش سبد پایه باید به گونه ­ای انتخاب شود که (1) با فرض ثابت ­بودن دیگر پارامترها، قرارداد آتی مبتنی بر سبد پایه بازدهی ­ای دقیقاً برابر با بازدهی شاخص را داشته، (2) بتای سبد پایه نسبت به شاخص مربوطه، برابر با یک بوده و (3) مضرب سبد در کل دوره معاملاتی قرارداد آتی، ثابت بماند و تنها در صورت اقدامات شرکتی سهام هر یک از ناشران موجود در سبد مرجع و یا بازنگری ترکیب شاخص مربوطه، تغییر یابد. جایگزینی عدد شاخص مربوطه به جای ارزش سبد پایه، هر سه شرط مذکور را می­ پوشاند. در اینجا ذکر این نکته خالی از لطف نیست که سرمایه­ گذاران در بازار آتی سبد سهام، تنها در سررسید نیاز به اطلاع از محتویات سبد پایه داشته و ترکیب سبد پایه و تعداد هر یک از سهام داخل آن، تأثیری بر روی تصمیمات آنها در اتخاذ موقعیت و استراتژی­ های معاملات ندارد. هرچند سرمایه ­گذار برای به دست آوردن ترکیب سبد پایه، کافی است تنها دو پارامتر عدد شاخص و ارزش بازار سبد مرجع را در اختیار داشته باشد.
وی ادامه داد: اهرم در نظر گرفته شده برابر با 5 بوده و در کل طول دوره معاملاتی ثابت است و صرفاً در صورت تغییر ضرائب وجوه تضمین تغییر می ­کند. لذا در بازار آتی بورس تهران، ریسک تغییر اهرم، ناشی از نوسانات قیمتی قراردادهای آتی ویا دارایی پایه، وجود ندارد. همچنین در تسویه نهایی قراردادهای آتی سبد سهام، اولویت با تسویه فیزیکی بوده و تسویه نقدی تنها در صورت توافق طرفین در سررسید قرارداد قابل انجام است.
رئیس اداره عملیات بازار ابزارهای نوین در پایان ابراز امیدواری کرد: با ایجاد ابزارهای تشویقی برای کارگزاران و نیز پیوستن همه شرکت­ های OMS به بازار ابزارهای مشتقه بورس تهران به ­ویژه آتی سبد، شاهد شکوفایی این ابزارها، افزایش نقدشونگی و بالارفتن میزان مشارکت سرمایه­ گذاران حقیقی و حقوقی در این بازار بوده و حتی در آینده ­ای نزدیک بتوان قراردادهای اختیار معامله سبد سهام را که تأییدیه کمیته فقهی سبا را دارا است، در بورس تهران عملیاتی کرد.